Online weerbaarheid en sociale media in de klas

Freek Zwanenberg van Bureau Jeugd & Media hield een keynote over de impact van de onlinewereld op jongeren. Daarna gingen de bezoekers in twee groepen uiteen.

Gespreksleider: Cathelijn Dieleman, programmamanager van het Samenwerkingsverband Primair Onderwijs Amsterdam Diemen 

Panelleden: Thekla Reuten - actrice & medeoprichter Smartphonevrij Opgroeien, Jamian Aue - leerkracht 2e Openluchtschool Amsterdam, Desta Deekman – social cultuureel werker, Kinderwerk, Ansella Nieuwboer – leerkracht Einsteinschool/Spring High enYron van Daalen – vormgever sociale media. 

Steun vanuit de wethouder 

Het panelgesprek zoomde in op leerlingen en ouders: kinderen mediawijzer maken doe we sámen. Hoe doen we dat? Thekla Reuten lichtte de position paper toe die de Gemeente Amsterdam publiceerde. De paper gaat over het recht van kinderen om smartphonevrij op te groeien. Ook wethouder Marjolein Moorman steunt de schooldirecteuren bij het innemen van een standpunt tégen smartphonegebruik. Dit standpunt resoneert niet altijd even makkelijk op de scholen; volgens leerkracht Jamian zijn het uiteindelijk de ouders die hun kinderen een smartphone geven en daarmee bepalen op welk moment dat gebeurt. Daar heb je als leerkracht weinig invloed op. Jamian: “Wat men thuis doet is aan ouders besteed. Op school moeten we juist voorlichting geven, verbieden werkt minder goed”. Ze merkt op dat sommige leerlingen hun keuze voor de middelbare school zelfs baseren op het smartphonebeleid van de school: mag je bijvoorbeeld in de pauzes wél op je telefoon zitten op die school? Ook leerkracht Ansella beaamt dit. “Zonder telefoon erbij vervelen leerlingen zich al snel. Denken directeuren aan die populariteit, en hoe ga je daarmee om?".

Smartphone en sociale media voor identiteitsontwikkeling 

Desta Deekman merkt op dat leerlingen in Zuidoost de smartphone gebruiken bij het ontdekken van hun identiteit. Via haar werk komt ze vaak in aanraking met kinderen met een migratieachtergrond die op zoek zijn naar hun roots. Daarbij maken ze soms een valse identiteitsontwikkeling mee door informatie op het internet. Zo kunnen ze in aanraking komen met informatie die niet klopt, maar wel als deel van de cultuur van hun gemeenschap gepresenteerd is. “Daar moet je een sterke basis tegenover zetten. Je kunt als onderwerp: identiteit behandelen, het smartphonegebruik monitoren en vooral tegen het einde van de basisschool goed uitleg geven over smartphonegebruik en sociale media.” 

Thekla “Volgens de wetenschap van nu is voorlichting op de basisschool niet meer te verantwoorden. Het kinderbrein is dan nog niet rijp genoeg om om te gaan met de prikkels van een telefoon en de bijkomende risico’s tot verslaving.” Zij ziet liever dat smartphonegebruik pas vanaf 14 jaar geoorloofd is. 

Verantwoordelijkheid van Big Tech 

Yron van Daalen: “Gen Z was de eerste generatie met een smartphone op de middelbare school. Alles wat je online ziet neem je mee in je ontwikkeling”. Hij stelt dat er een grotere verantwoordelijkheid zou moeten liggen bij Big Tech (Meta, Apple, Google, enzovoort). Yron: “Zij maken sociale media bewust verslavend. Nu nemen de grote bedrijven enkel kleine stappen, zoals het kunnen verbergen van likes, maar zetten zich niet genoeg in tegen de grote problemen die ze mede gecreëerd hebben.”  

Gespreksleider: Marit van Luijn, beleidsmedewerker van het Samenwerkingsverband voortgezet onderwijs Amsterdam-Diemen 

Panelleden: Laya Leysner - stedelijke projectleider Digitaal Jongerenwerk bij Samen voor Jongeren Amsterdam, Timon de Jong- digitaal jongerenpanel DOCK, Sjaak de Ridder - Kolom Praktijkcollege Noord en Merel Uildriks van de landelijke vereniging, Smartphonevrij opgroeien.  

Online jongeren monitor 

Begeleiding en inzicht in de online leefwereld zijn voor de onderwijsprofessional essentieel. Het initiatief Online Jongeren Monitor waar Timon de Jong aan meewerkt, biedt professionals waardevolle inzichten. “Vanuit DOCK verzamelen we content die we binnen krijgen op onze socials. Daar schrijven we een stukje over, en bundelen we. Eens in de drie maanden komt daar een monitor uit zodat de professionals een inkijkje hebben in de leefwereld van jongeren.” 

Verbieden of niet?  

Een van de aanwezigen bracht het gesprek naar een telefoonverbod op scholen. Sommige aanwezigen waren voorstander van verbieden, omdat je daarmee jongeren meer beschermt. Anderen wezen erop dat het van belang is dat we jongeren leren zelf weerbaar te worden. 

Sjaak de Ridder stelt dat klakkeloos verbieden niet effectief is, omdat jongeren moeten leren omgaan met technologie. Laya Leysner sluit zich hierbij aan en benadrukt dat jongeren door sociale media ontdekken wie ze zijn en bij welke groep ze willen horen. 

Merel Uildriks bekritiseert de maatschappelijke norm om basisschoolkinderen een smartphone te geven. Ze pleit voor het uitstellen van smartphonegebruik en het bewustmaken van ouders over de doelen van techbedrijven, die weinig rekening houden met het welzijn van kinderen: Merel: “In de doelstelling van de techbedrijven staat niets over het welzijn van onze kinderen. Daar moeten we ons bewust van zijn.” 

Rol van ouders en opvoeders 

Een jeugdverpleegkundige in de zaal vertelde dat het in het voortgezet onderwijs vaak lastig is om ouders te bereiken, terwijl die wel een belangrijke rol spelen. Als zij een ouderavond organiseren, komen er soms maar weinig ouders. Onder andere Laya Leysner vertelde dat het belangrijk is om met de voorlichting ook naar ouders toe te gaan. In de wijk, bij verenigingen, geloofsgemeenschappen bv. 

Een aanwezige uit het publiek vraagt hoe we om moeten gaan met het verslavingsaspect van smartphones? Daar heeft niemand een helder antwoord op. Merel roept op om verslaving zoveel mogelijk uit te stellen. Timon merkt op dat een telefoonverbod op school zijn concentratie en productiviteit heeft verbeterd. En adviseert om de focus te leggen op het leren omgaan met technologie.  

Hoe vecht je tegen de verslavende werking van sociale media bij pubers? 

Hoewel een pasklaar antwoord ontbreekt, was de boodschap duidelijk: samenwerking en gerichte begeleiding zijn noodzakelijk om een digitaal gezonde generatie te creëren. En ons bewust te zijn van het gegeven dat de verslaving de techbedrijven ten goede komt. Ouders, scholen en organisaties spelen allen een rol in het begeleiden van jongeren naar een digitaal gezonde en geletterde toekomst.