Leerlingenparticipatie: sleutel tot motivatie en succes

Hoogbegaafdheidsspecialist Fatima El Khattabi schreef De kracht van leerlingenparticipatie in het vo. Ze weet als geen ander dat leerlingen met kenmerken van begaafdheid, onopgemerkt kunnen blijven of vast kunnen lopen, omdat hun onderwijsbehoeften wezenlijk anders zijn dan die van andere kinderen. Voor het samenwerkingsverband deed Fatima onderzoek naar leerlingenparticipatie.

Wat versta je onder leerlingenparticipatie?

“Voor mij betekent leerlingenparticipatie veel meer dan alleen het vragen naar de mening van leerlingen. Het gaat om het echt betrekken van leerlingen bij beslissingen die direct invloed hebben op hun leerproces en hun schoolervaring. Ik zie dit als een proces waarin leerlingen actief meedenken en meedoen, van het vormgeven van hun eigen leertraject tot het hebben van een stem in schoolbrede onderwerpen. Het gaat om echte betrokkenheid, waarbij leerlingen gezien worden als volwaardige partners in het onderwijsproces. Ze krijgen de ruimte om hun ideeën te delen, worden serieus genomen en hun inbreng leidt daadwerkelijk tot veranderingen.”

Waarom is actief meedoen zo belangrijk in het onderwijs?

“Omdat het een directe invloed heeft op hoe leerlingen zich betrokken en gemotiveerd voelen. Ik zie vaak dat wanneer leerlingen mogen meedenken en meebeslissen over zaken die hen aangaan, hun motivatie en eigenaarschap enorm toenemen. Het maakt hen actief verantwoordelijk voor hun eigen leerproces. Dit zorgt niet alleen voor betere leerresultaten, maar draagt ook bij aan hun persoonlijke ontwikkeling. Ze leren kritisch nadenken, communiceren, samenwerken en nemen verantwoordelijkheid. Deze vaardigheden zijn enorm waardevol, zowel binnen als buiten de schoolmuren.

Leerlingenparticipatie helpt scholen ook om beter aan te sluiten bij de individuele behoeften en talenten van leerlingen, wat het onderwijs niet alleen effectiever maakt, maar ook een plek waar leerlingen zich gezien en gehoord voelen. Dit zorgt voor een prettig leerklimaat waarin leerlingen zich veilig voelen om zichzelf te zijn en zich optimaal kunnen ontwikkelen.”

Waarom is leerlingenparticipatie voor leerlingen met kenmerken van begaafdheid onmisbaar?

“Deze leerlingen hebben vaak behoefte aan meer autonomie, uitdaging  en een diepere verbinding met het onderwijs. Wanneer ze geen ruimte krijgen om mee te denken of hun onderwijs aan te passen aan hun behoeften, zie ik vaak dat ze de connectie met school verliezen. Ze kunnen zich vervelen, onderpresteren of zich zelfs terugtrekken. Door ze actief te betrekken en ze een stem te geven in hun eigen leerproces, voelen ze zich meer gezien en erkend. Het biedt de kans om hun capaciteiten en creativiteit in te zetten en uitgedaagd te worden op een manier die bij hen past. Dit zorgt ervoor dat ze gemotiveerd blijven en zich volledig kunnen ontwikkelen, zowel op cognitief als persoonlijk vlak.”

• Klein beginnen en luisteren naar de leerlingen

Dit betekent dat je niet alleen hun mening vraagt omwille van de vorm, maar dat je ook terugkoppelt wat er met die input gebeurt. Het is cruciaal dat leerlingen merken dat hun inbreng serieus genomen wordt en leidt tot echte actie. Dat kan bijvoorbeeld door na een leerlingenonderzoek of enquête duidelijk te communiceren wat de resultaten zijn en welke stappen de school onderneemt op basis van die resultaten.

• Dagelijks integreren van de stem van de leerling

Het is belangrijk om een cultuur te creëren waarin leerlingen zich veilig voelen om hun mening te geven. Dit kan beginnen met leerlinggesprekken, waarbij docenten en leerlingen samen reflecteren op het leerproces en waarin de leerling echt gehoord wordt. Participatie gaat verder dan een leerlingenraad; het gaat om het dagelijks integreren van de stem van leerlingen in het onderwijs. Of het nu gaat om de inhoud van lessen, het kiezen van projectonderwerpen of zelfs schoolbeleid: wanneer leerlingen merken dat ze invloed kunnen uitoefenen, voelen ze zich meer betrokken en verantwoordelijk.

• Ruimte om mee te doen

Een concreet voorbeeld zou kunnen zijn om leerlingen een actieve rol te geven in werkgroepen of schoolprojecten waarin ze samen met leraren en schoolleiders werken aan verbeteringen binnen de school. Geef ze daarbij de ruimte om met ideeën te komen, laat ze experimenteren en trek samen conclusies. Het draait erom dat ze niet alleen meedenken, maar ook daadwerkelijk de ruimte krijgen om mee te doen.

Lees het rapport De kracht van leerlingenparticipatie in het vo en/of bekijk de aanbevelingen voor scholen in hoofdstuk 5.